سنگ تراورتن نوعی سنگ تزئینی است که در دسته سنگ‌های آهکی متخلخل قرار می‌گیرد. این سنگ در حقیقت نوعی سنگ آهک زمینی است که در اطراف چشمه های معدنی به ویژه چشمه های آب گرم رسوب کرده و حفره‌های روی سنگ‌ها نیز ناشی از گازهای محبوس در همین آب‌های گرم هستند. این ماده با فرآیند بارش سریع کربنات کلسیم ، اغلب در دهانه چشمه آب گرم یا در غار سنگ آهک ایجاد می شود.
تراورتن تا سالیان پیش به عنوان یکی از لوکس‌ترین و گران‌قیمت‌ترین سنگ‌های تزئینی شناخته می‌شد، اما اخیرا با توجه به افزایش عرضه در بازار و کاهش چشم‌گیر قیمت و تنوع بالا، جایگاه گسترده‌تری در بین خانه‌ها و خانواده‌ها پیدا کرده است. به دلیل تنوع رنگی و الگویی بالای سنگ‌های تراورتن آنها را به انتخابی ایده‌‌آل برای طراحی نماهای ساختمان‌ها، سنگفرش کف حیاط، دیوار پوش، کفپوش سالن‌های تشریفاتی و استخرها و حتی به عنوان راه‌پله تبدیل کرده است.
تراورتن دارای تخلخل بالا و خاصیت عایق بودن نسبت به حرارت و صوت است که باعث افزایش مقاومت این سنگ گردیده است و قیمت مناسب آن در کنار عمر طولانی‌اش، هر خریداری را مجذوب می‌کند.
تراورتن ها اغلب ظاهری فیبری یا متحدالمرکز دارد. این نوع سنگ عموما در رنگ‌های سفید عاجی یا کاملا سفید و کاراملی موجود هستند. رنگ‌های متداول‌تر طبیعتا مقرون به صرفه تر نیز هستند و این در حالی است که سنگ‌هایی با رنگ‌های نادرتر، اغلب قیمت‌های به مراتب بالاتری هم دارند. رنگ‌های سفید و روشن بیشترین توزیع را در میان رنگ‌های دیگر دارند و به همین علت، از قیمت پایین‌تری نسبت به سایر رنگ‌ها برخوردار هستند. رنگ‌های خاص و پرطرفداری هم مانند قهوه‌ای، طلایی و خاکستری نیز وجود دارند که در قیمت‌های بسیار بالا به فروش می‌رسند و خریداران خاص خود را دارند.
همانطور که عنوان شد، سنگ‌های تراورتن حاصل فعالیت چشمه‌های آب گرم هستند. آب‌های گرم از میان طبقات سنگ‌های کربناتی و سنگ آهک عبور می‌کنند و در جریان حرکت خود، با توجه به ماهیت اسیدی خود، کربنات کلسیم موجود در این سنگ‌ها را نیز حل کرده و در قالب محلول‌های کربناتی و بی‌کربناتی به سطح زمین انتقال می‌دهند.
در سطح زمین، افت فشار، کاهش دما، آزادسازی دی اکسید کربن و تبخیر، سبب تولید بلورهای کلسیت می‌شود. بلورهایی که به صورت لایه لایه روی هم رسوب می‌کنند و سنگ‌های تراورتن را تشکیل می‌دهند.
رنگ هر سنگ، معلول املاح و عناصری است که در آب‌های گرم منشا سنگ وجود دارند.
هرچه میزان املاح و عناصر محلول در این آب‌ها کمتر باشد رنگ سنگ روشن‌تر خواهد بود و عناصر بیشتر، سنگ را تیره‌تر و گران‌بهاتر می‌سازند.
تراورتن در صدها مکان در سراسر جهان یافت می شود.در تیوولی ، ۲۵ کیلومتری (۱۶ مایل) شرق رم یافت می شود ، جایی که تراورتن حداقل دو هزار سال است که استخراج می شود.همچنین آبشارهای دریاچه های طبیعی تشکیل شده در پشت سدهای تراورتن را می توانید در پاموکاله ترکیه مشاهده کنید که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
مکانهای دیگر در استان سیچوان چین (یکی دیگر از میراث جهانی یونسکو) ، چشمه های آب گرم ماموت در ایالات متحده ، محلات ، عباس آباد ، آتش کوه ،در ایران ، در افغانستان ، اسپانیا ، مکزیک و گواتمالا و … وجود دارد.
ریشه کلمه تراورتن از travertino ایتالیایی گرفته شده است که خود مشتق شده از لاتین tiburtinus به معنی “Tibur” است (امروزه به Tivoli معروف است ، نزدیک رم ، ایتالیا)
از مهم‌ترین روش های فرآوری سنگ‌های تراورتن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
صیقلی: دارای سطحی براق و ظاهری شیک و لوکس است و باعث بازتاب نور می‌شود.
هوند: دارای سطحی مات و ظاهر یکدستی است و باعث بازتاب نور نمی‌شود.
براش: این نوع سنگ ظاهری روستیک و زیبا دارد و بافت‌هایی روی سنگ با استفاده از براش‌های مخصوص ایجاد شده است.
تامبل: این نوع تراورتن ظاهر طبیعی‌تری نسبت به تراورتن براش دارد. تفاوت تامبل در گوشه‌های صاف‌تر آن است.
بی‌شک دره بخاری بهترین سنگ تراورتن ایران است. از ویژگی‌های سنگ تراورتن دره بختری مقاومت فشاری بالای آنهاست و به دلیل اختلاف مواد معدنی که دارند رگه‌های رسوبی بر روی آنها دیده می‌شود که می‌توان از مزایای آن دانست.
از دیگر مزایای استفاده از سنگ تراورتن دره بخاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-به دلیل بافت متخلخلی که دارند لیز نیستند به همین دلیل برای اطراف استخرها کاربرد دارد.
-از آنجایی که در بافت آنها حفره وجود دارد این طور به نظر می‌رسد که عایق صدا و حرارت هستند و به خاطر همین حفره‌هاست که در برابر انقباض و انبساط ناشی از تغییرات دما مقاومت بسیاری دارد.
-نکته دیگری که باید بدان توجه کرد تغییر رنگ سنگ‌هاست که سنگ تراورتن دره بخاری بعد از گذشت زمان، تغییری در رنگ آن ایجاد نخواهد شد.
-از ویژگی دیگر سنگ تراورتن این است که در برابر آسیب‌های ناشی از تابش آفتاب مقاومت می‌کنند و گرمای زیادی را به خود جذب نمی‌کند. پس می‌توان این طور انتظار داشت که سنگ‌هایی با طول عمر بالا هستند.
مزایای سنگ تراورتن را برشمردیم اما اینطور نیست که معایبی نداشته باشد از از ایراداتی که بر سنگ وارد شده است می توان به این مورد اشاره کرد که:
– سنگ های تراورتن در مقابل باران‌های اسیدی مقاومت پایینی دارند.
روش مناسب پاکسازی سنگ تراورتن دره بخاری به عبارتی زدودن گرد و غبار از روی آنها این است که بهتر است ماهیانه آنها را غباررویی کرد و روی آنها سیلر زد، اما سیلر زدن۳ الی ۵ سال یک مرتبه انجام می‌شود. در شرایط عادی می‌توانید از اسفنج معمولی و فرچه استفاده کنید. از آنجا که سنگ تراورتن نسبت به باران‌های اسیدی مقاومتی ندارد توجه داشته باشید که مایع شوینده نیز غیر اسیدی انتخاب شود.
سنگ تراورتن به علت جذب نکردن گرما، سطح آن همیشه خنک است، به همین دلیل برای استفاده در مناطق گرم مناسب می باشد. این سنگ برای ایجاد حسی خنک قابل استفاده در استخر و حمام است.
تراورتن به علت داشتن تخلخل زیاد، خاصیت عایق حرارتی و صوتی دارد و حفره‌های موجود در آن باعث افزایش مقاومت آن در برابر آتش‌سوزی می‌شود.
رنگ این سنگ ثابت است و به مرور زمان تغییر نمی کند.
سنگ تراورتن خاصیت صیقل پذیری بالایی دارد (به خصوص تراورتن عباس‌آباد و تراورتن حاجی‌آباد) و دارای درخشندگی بالایی می باشد. همچنین برای استفاده در نماهای حجمی قابلیت بیشتری دارد. از سنگ تراورتن در نماهای رومی استفاده می‌شود که می‌تواند انواع حجم‌ها لازم را به دست آورد.
قابلیت برشکاری این سنگ بسیار بالا است و به شکل موج دار و بدون موج قابل برشکاری می باشد.
حفره ها و منافذی که در این سنگ وجود دارند چسبندگی ملات سیمان را به سنگ بیشتر می کند، در نتیجه از سقوط سنگ ممانعت می شود و عملیات نصب راحت تر صورت می گیرد.
درز و شکاف بسیار کمی در این سنگ دیده می شود.
لایه بندی این سنگ به شکل افقی و با شیب کم انجام می شود، از این رو استخراج آن آسان و در مناطق قابل دسترس و کم ارتفاع صورت می گیرد.
منافذی که در این سنگ وجود دارند مقاومت آن را در برابر انقباض و انبساط بالا می برند.
سنگ تراورتنی که برای نمای ساختمان استفاده می شود در برابر اشعه خورشید مقاوم است و نیازی به مراقبت ندارد.
از معایب این سنگ جذب نسبتاً بالای آب می‌باشد، که البته با پیشرفت تکنولوژی فرآوری تقریباً پوشش داده شد. مواد پوششی و به اصطلاح رزین در زمان فرآوری و پولیش سنگ، باعث کمتر شدن جذب آب آن شده و از تأثیرات آنمی توان به اینکه سنگ دیر تر کثیف می‌شود و کمتر در معرض هوازدگی قرار می‌گیرد، اشاره کنیم. بنابراین کیفیت ساب و رزین در ماندگاری و زیبایی آن برای دراز مدت مورد توجه است.
در زمان‌های قدیم به علت ظاهر متخلخل آن محبوبیت چندانی در بین مصرف کنندگان نداشته و این سنگ جزء ارزانترین سنگ‌ها محسوب می‌شدند، تا اینکه رشد تکنولوژی و به کارگیری مواد پرکننده رزین به آن سطحی یک دست و براق با ظاهری زیبا و خواص مناسب مکانیکی و شیمیایی بخشیده است. اضافه شدن مرحله رزین کاری جهشی بزرگ در میزان حجم استخراج و فرآوری سنگ تراورتن را سبب شد.
سنگ تراورتن از جمله سنگ های مورد تایید برای استفاده در نمای بیرونی ساختمان می باشد. وجود خلل و فرج در پشت آن باعث می شود که ملات به خوبی به پشت آن چسبیده و بر روی سطح مورد نظر قرار گیرد که آن را به نمونه ای مناسب برای اجرای نمای ساختمان تبدیل کرده است. این ویژگی از سقوط سنگ در طول زمان جلوگیری می کند.
این سنگ نمونه ای از متریال های طبیعی است که در نمای بیرونی و داخلی ساختمان و محوطه سازی استفاده می شود و به علت ساب پذیری بالای این سنگ، قابل استفاده در ساخت راه پله نیز می باشد. مدل پولیش نشده این محصول دارای بافت طبیعی بوده و سطح آن لیز نیست. از این رو گزینه ای مناسب برای استفاده در حمام می باشد. از این محصول می توان برای اطراف استخر نیز استفاده کرد.